کتوزیس چیست ؟
یک مشکل بسیار مشخص برای گاوهای شیری بیماری کتوز (یا استونومیا) است.این بیماری سالیانه خسارات اقتصادی زیادی را به گله های گاو شیری دنیا و خصوصا ایران وارد می کند.
در ایران تحقیقات مستقل زیادی در استانهای مختلف مربوط به وقوع کتوزیس در گله های گاو شیری و میزان خسارات ان انجام شده است .
خصوصا در ایران که میزان دسترسی به علوفه تازه محدود است و کنسانتره نقش ویژه ای را در خوراک گاوهای گوشتی بازی می کند نرخ کتوز به طرز چشمگیری از سایر نقاط دنیا بیشتر است .
وقوع این بیماری در گاوهای شیری مربوط به افزایش تقاضا برای گلوکز توسط حیوان است. کتوز نیز در حیوانات دیگر اتفاق می افتد، و این مشکل با نام های مختلف، به عنوان مثال، مسمومیت حاملگی در جوندگان شناخته شده است.
اغلب، کتوز در تولید گاوها با تولید بالا و یا در جیره های ضعیف دیده می شود. علائم بیماری را می توان قبل از زایمان دید، اما اغلب آنها در ماه اول پس از زایمان و گاهی اوقات در ماه دوم رخ میدهد. در یک گله، کتوز میتواند تنها برای افرادی که تحت تاثیر بیماری قرار دارند یا در بسیاری از گاوهای در یک دوره مشخص تحت تاثیر قرار گیرند، به طور مکرر تبدیل شود.
علت کتوزیس :
این بیماری گسترش یک فرایند متابولیک طبیعی است که در بیشتر گاوهای شیری تولید می شود. مشکل اساسی در کتوز کمبود گلوکز (یا قند) در خون و بافت بدن است. گلوکز توسط گاو از کربوهیدرات ها تولید می شود که جزء اصلی گیاهان و سایر مواد خوراکی در مقادیر مختلف هستند.
در اواخر بارداری، گلوکز به طور مستقیم از بدن مادر عملکرد گوساله را تحت تاثیر قرار می دهد و موجب رشد می شود. همانطور که شیردهی شروع می شود، گلوکز برای تشکیل لاکتوز (قند شیر) و چربی شیر ضروری است. نیاز به گلوکز در سطوح بالایی است که گلوکز خون (هیپوگلیسمی) کم می شود. 50 گرم گلوکز برای هر لیتر شیر با آزمایش 4.8٪ لاکتوز و 30 گرم برای هر لیتر شیر با آزمایش چربی 4٪ لازم است.
گاوها (و دیگر نشخوارکنندگان) نمی توانند در جیره گلوکز مصرف کنند؛ این باید در شکمبه از کربوهیدراتهای مناسب در رژیم غذایی ساخته شود.
اگر میزان کربوهیدرات مناسب در رژیم غذایی برای پاسخگویی به نیازهای گلوکز در شیر کامل کافی نیست، کبد شروع به تولید گلوکز از سایر ترکیبات اساسی بدن – به خصوص ذخایر چربی می کند.
متاسفانه افزایش تولید نیز توسط کبد باعث افزایش تولید اسیدهایی به نام کتون میکند. همراه با عدم وجود قند خون، علائم بیماری را نشان می دهد.
همانطور که گفته شد، کتوز اولیه، زمانی رخ می دهد که گاوهای تولید کننده به سادگی نمی توانند به اندازه کافی کربوهیدرات بخورند تا نیازهای گلوکز خود را برآورده کنند، یا جایی که خوراک موجود کربوهیدرات کمی دارد.
کتوز ثانویه همچنین ممکن است رخ دهد زمانی که یک مشکل یا بیماری اولیه باعث ناراحتی در هضم یا متابولیسم کربوهیدرات توسط گاو می شود. حتی اگر مقدار خوراک کربوهیدرات برای عملکرد طبیعی بدن مناسب باشد. بیماری های اولیه درگیر در این نوع کتوز عبارتند از جابجایی معده چهارم، پریتونیت، ماستیت، متریت، تب شیر و یا هر گونه مشکل کاهش اشتها گاو برای مدت زمان طولانی .
علائم کتوزیس و انواع ان :
دو نوع اصلی از کتوز در گاوهای شیری، فرمهای تغذیه ای و فرم عصبی هستند.
(1) کتوز تغذیه ای
در ابتدا ممکن است کاهش تدریجی اشتها در طول دو تا پنج روز وجود داشته باشد. اغلب اشتها به روش های غیر معمول از دست می رود، گاوها می توانید علف و یونجه بخورد اما دانه یا سیلو را نخورد. اشتهای ممکن منحرف باشد که گاوها هر جسم، از جمله خاک و سنگ را می خورند. در نتیجه، تولید شیر به سرعت به یک مقدار از سطح اولیه آن می رسد، اما هرگز به طور کامل متوقف نمی شود. در این مرحله حیوان مبتلا به طور واضح بیمار می شود و ناخودآگاه به حرکت می انجامد، ممکن است حرکت بر روی پاها مشکل و یا ناهموار باشد و سر اغلب به سمت پایین افتاده است.
دما، ضربان قلب و میزان تنفس گاو نسبتا طبیعی است زیرا حیوان وزن خود را از دست می دهد. پوشش نشان داده شده به نظر می رسد ظاهر “خشک و چوبی”، احتمالا به دلیل از دست دادن ذخایر چربی زیر پوست است.
کتونهای تولید شده توسط گاو در این بیماری دارای بوی مشخص و ملایم است که ممکن است در دم و بازدم ششی گاو شناسایی شود و به طور معمول در نمونه های شیر مشاهده شود. حیوانات بسیار آسیب دیده می میرند، اما بقیه بدون درمان، بهبودی به تدریج طی یک ماه اتفاق می افتد، اما به طور کامل به سطح طبیعی باز نمی گردد.
این فرم می تواند بسیار خفیف باشد، تنها نشانه ای از حضور آن، کاهش کوچکی در تولید شیر است.
(2) فرم کتوز عصبی
این نوع کتوز کمتر رایج است. در موارد خاص علائم کاملا قابل توجه هستند. گاوهای بیمار می توانند طیف وسیعی از نشانه هایی از جمله کوری ظاهری، سرگردانی بی هدف و حرکات عجیب زبان که منجر به لیس زدن به پوست می شوند، نشان دهند. گاوهای متاثر شده ممکن است در حلقه ها و نیز با صدای بلند برای هیچ علتی ظاهری حرکت کنند. این نوع رفتارها می تواند یک یا دو ساعت طول بکشد، چرا که نشانه ها ناگهان شروع به تشدید شدن بیماری می کنند.
تشخیص بیماری کتوزیس در گاوهای شیری:
نشانه های معمولی بیماری در حیوانات به تازگی شیردهی را شروع کرده اند یا نزدیک به اوج شیردهی هستند، معمولا برای تشخیص کتوز اولیه وجود دارد.
در کتوز ثانویه درمان های کتوز اولیه جواب نمی دهد یا علائم دیده شده از نوع کتوز اولیه مشخص نیست. در این مورد، علت اصلی، مثلا ورم پستان یا بیماری های دیگر است، باید تشخیص داده شود و تحت درمان قرار گیرد.
آزمایش های بیوشیمیایی را می توان بر روی ادرار، شیر یا خون برای تشخیص حضور کتون ها انجام داد.
درمان کتوزیس :
هدف اولیه درمان، بازگرداندن کمبود گلوکز در بدن است.
یک مکمل سریع گلوکز فورا می تواند موجب بهبودی شود. همچنین با درمان گلوکز در طول زمان می توان از وقوع آن پیشگیری یا بیماری را کنترل کرد:
(a) جایگزینی گلوکز
تجویز داخل وریدی یک راه حل دگزوژنوز توسط یک دامپزشک در کوتاه مدت موثر است، اما اگر از تجویز اجتناب شود، پیگیری درمان ضروری است.
غلظت پروپیلن گلیکول یا گلیسیرین اثرات طولانی مدت دارد. به راحتی قابل مدیریت است. درمان باید برای دو تا چهار روز ادامه یابد. چندین ترکیب تجاری حاوی پروپیلن گلیکول و گلیسیرین وجود دارند.
(b) درمان هورمونی
مصرف بسیاری از کورتیکواستروئیدهای به شکل طولانی مدت اثر مثبتی روی کتوز دارند. کورتیکواستروئیدها توانایی شکستن پروتئین در ماهیچه ها را دارند تا گلوکز تولید کنند که بلافاصله میزان قند خون را افزایش دهند می دهد.
هنگام استفاده از کورتیکواستروئیدها مهم است که مقدار کافی گلوکز را به عنوان یک رژیم غذایی با کربوهیدرات بالا و / یا پروپیلن گلیکول به منظور جلوگیری از تجزیه بیش از حد پروتئین عضلانی تامین کنید.
کنترل کتوزیس در گاوهای شیری:
جلوگیری از وقوع کتوز از درمان آن بسیار مهمتر است. پیشگیری بستگی به شیوه های تغذیه و مدیریت مناسب دارد.
در مواقع کمبود غذا به علت خشکسالی یا دلایل دیگر، تهیه خوراک کربوهیدراتی ضروری است. بهترین خوراکی ها یونجه، سیلو، با کیفیت بالا و یا دانه غلات خوب است. وضعیت بدن گاو شیری در هنگام زایمان مهم است. گاو ها باید در سطح بالایی از تغذیه تا زایمان با هدف ماندن در وضعیت خوب بدنی باشند.
(حداقل نمره 5 در سیستم امتیاز دهی وضعیت Ellinbank )
پس از زایش، گاو بالقوه برای رسیدن به حداکثر راندمان تولید شیر است، اما نیازهای غذایی برای تولید بالا اغلب بیشتر از مصرف داوطلبانه مرتع می تواند باشد. بنابراین مکمل انرژی لازم است و شواهدی وجود دارد که این باعث بهبود تولید و عملکرد تولید مثل و کاهش خطر ابتلا به کتوز میشود. مکمل های کتوز باید حداقل تا زمان اوج شیردهی یا طولانی تر مصرف شوند که این بستگی به کیفیت و مقدار خوراک مصرفی موجود دارد.
گاهی اوقات گاوهای با تولید بالا به کتوز حساس خواهند بود. در این موارد، پروپیلن گلیکول بلافاصله بعد از زایمان از طریق خوراک خوران به حیوان داده می شود و راهی مطمین برای درمان فردی گاوهای حساس به کتوز است.
